ਰਿਸ਼ੀ
ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਨੇ ਖੋਜਿਆ ਮੰਦਰ: ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਇੱਕ ਇਸਲਾਮੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਥੇ 8000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਮੰਦਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਹਰ ਪਾਸੇ ਚਰਚਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਕਾਹਲ ਦੇਵਤਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ, ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਆਦ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਲ ਫਾ ਦੇ ਇੱਕ 8000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਾਊਦੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਵੀ ਮਿਲੇ ਹਨ।
ਹੁਣ ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਖੋਜ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਪੱਥਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਜਗਵੇਦੀ ਦੇ ਕੁਝ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਵੀ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਲ ਫ਼ਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਅਤੇ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਨਿਓਲਿਥਿਕ ਜਾਂ ਨੀਓਲਿਥਿਕ ਕਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦੀ ਵੇਦੀ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਲਾਂ ਦੀਆਂ 2807 ਕਬਰਾਂ ਵੀ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਬਰਾਂ ਨੂੰ 6 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਟੀਮ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਰ ਚੱਟਾਨ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਅਲ ਫਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੁਵੈਕ ਪਹਾੜ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ‘ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਖਸਮ ਕਰਿਆਹ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਲੋਕ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ
ਸਾਊਦੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਥਾਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡਰੋਨ, ਰਿਮੋਟ ਸੈਂਸਿੰਗ, ਜ਼ਮੀਨੀ ਆਧਾਰਿਤ ਰਾਡਾਰ, ਲੇਜ਼ਰ ਸਕੈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਭੂ-ਭੌਤਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵੀ ਕੀਤੇ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਲ ਫਾ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਹਲ ਦੇਵਤਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਕਿ ਇਹ ਝੁਲਸਦੀ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਮਾਰੂਥਲ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬਚ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੁਝ ਛੱਪੜ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਟੋਏ ਵੀ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਨਿਓਲਿਥਿਕ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
ਫਿਲਹਾਲ ਮੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ
ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਇੱਕ ਇਸਲਾਮੀ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਹੁਣ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਮੰਦਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ‘ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਪੂਜਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਾਊਦੀ ‘ਚ ਮੰਦਰਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਯੂਏਈ ਦੇ ਅਬੂ ਧਾਬੀ ‘ਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਵੀ ਪੀ.ਐੱਮ. ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਰ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਉਥੋਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
