ਰਿਸ਼ੀ
ਯੂਕਰੇਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਮੇਲਨ: ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ‘ਚ ਹੋਏ ਯੂਕਰੇਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਮੇਲਨ ‘ਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਹਰਕਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਦੇਖਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ 80 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸਨ ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ 7 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨ 16 ਜੂਨ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਬਿਆਨ ਆਇਆ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਯੂਕਰੇਨ ਦੀ ਅਖੰਡਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਬਿਆਨ ‘ਤੇ 80 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰ ਰਹੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਪਵਨ ਕਪੂਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਯੂਕਰੇਨ ਮੁੱਦੇ ਦੇ ਟਿਕਾਊ ਹੱਲ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ।
ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ ਉਹ ਵਿਕਲਪ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਟਿਕਾਊ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਨੂੰ ਯੂਕਰੇਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਲੋਦੀਮੀਰ ਜ਼ੇਲੇਂਸਕੀ ਨੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਰੂਸੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਪੁਤਿਨ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਵਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਰੂਸ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ, ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਥਾਈਲੈਂਡ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ, ਮੈਕਸੀਕੋ ਅਤੇ ਯੂਏਈ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਮੇਲਨ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਨੂੰ ਅਬਜ਼ਰਵਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਬੀਬੀਸੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ ਰੈਂਡ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਇੰਡੋ ਪੈਸੀਫਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਡੇਰੇਕ ਗ੍ਰਾਸਮੈਨ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰੂਸ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਨਾ ਤਰਕਸੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਰੂਸ ਅਜੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਚੰਗਾ ਮਿੱਤਰ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ, ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼, ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਥਾਈਲੈਂਡ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਕੋਰੀਆ ਰੂਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ
ਜਦੋਂ ‘ਦਿ ਹਿੰਦੂ’ ਨੇ ਸਵਿਸ ਰਾਜਦੂਤ ਰਾਲਫ ਹੇਕਨਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਸਹਿਮਤ ਹੋਣ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਚੰਗਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸੰਮੇਲਨ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਯੂਕਰੇਨ ਸੰਕਟ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਬੈਠਕ ਅਗਸਤ 2023 ਵਿੱਚ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦੇ ਜੇਦਾਹ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਜੀਤ ਡੋਭਾਲ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਡਿਪਟੀ NSA ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਦਾਵੋਸ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਯੂਕਰੇਨ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹਰ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਯੂਕਰੇਨ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇਹ ਰੁਖ ਅਪਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਰਿਸ਼ਦ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਾਸਭਾ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਏਜੰਸੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ।
ਪੱਛਮ ਦਾ ਟੀਚਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਾਈਕਲ ਕੁਗਲਮੈਨ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਮੇਲਨ ‘ਚ ਸਕੱਤਰ ਪੱਧਰ ਦੇ ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਭੇਜ ਦਿੰਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉਹੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲੇਗਾ ਕਿ ਜੰਗ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਸਮਝੌਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਗਲਮੈਨ ਦੀ ਇਸ ਟਿੱਪਣੀ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਰੂਸ ‘ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜਦੂਤ ਕੰਵਲ ਸਿੱਬਲ ਨੇ ਐਕਸ ‘ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਟੀਚਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੀ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਭੇਜ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਪੱਛਮ ਦਾ ਟੀਚਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੱਛਮ ਯੂਕਰੇਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਹਥਿਆਰ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਫੈਸਲੇ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਸਤਖਤ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ?
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਸਬੰਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਰੂਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ 1900 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਦੂਤਾਵਾਸ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮਾਹਟ ਆਈ ਸੀ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨਾਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਬਜ਼ਰਵਰ ਰਿਸਰਚ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪਿਲਈ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਰੂਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੁਖ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬਦਲਾਅ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਪੱਛਮੀ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਮਲਾਵਰਤਾ ਦਾ ਕੀ ਆਧਾਰ ਹੈ? ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਹ ਰੁਖ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬੋਲਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹਮਲਾਵਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। 2003 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਇਰਾਕ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਸੀ। ਸਟੈਨਲੀ ਜੌਨੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਯੂਕਰੇਨ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਰੂਸ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਨਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਨਿੰਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ‘ਚ ਵੋਟਿੰਗ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੁਖ ਤੋਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਦਸਤਖਤ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ
ਦਸਤਖਤ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸ਼ਾਂਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਕਪਾਸੜ ਸ਼ਰਤਾਂ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ‘ਚ ਰੂਸ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਹ ਸਟੈਂਡ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਭਾਰਤ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਟੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੂਸ ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਚ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਜੋ ਦੁਨੀਆ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰਾਏ ਜਾਂ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਾਵੇ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ‘ਚ ਰੂਸ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਚੀਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
